مالیات بر درآمد یکی از منابع تامین مالی بودجه دولت است که مطابق قانون بر درآمد افراد حقیقی و حقوقی تعلق می‌گیرد. دولت‌ها در هر جامعه‌ای برای برآورده کردن نیازهای عمومی و ارائه خدمات به مردم، اقدام به جمع‌آوری مالیات می‌کنند.
مالیات یک مسئله با ریشه تاریخی است که در طول زمان ادامه یافته و پیشرفته‌تر شده است به طوری که در بسیاری از جوامع رشته و دروس اختصاصی حقوق مالیات و حتی وکیل مالیاتی داریم. ضمن آن که فرار مالیاتی و عدم پرداخت مالیات به موقع نیز در قانون جرم‌انگاری شده است و همین موضوع اهمیت و جایگاه مالیات را به خوبی نشان می‌دهد.
در تمام کشورهای دنیا افرادی که برای انجام شغل خود به صورت رسمی و قانونی حقوق دریافت می کنند موظف هستند که بخشی از درآمد خود را به عنوان مالیات به دولت بپردازند. طبیعی است که برای بسیاری این سوالات مطرح باشد که مالیات بر درآمد چیست؟ و یا اینکه، نحوه محاسبه مالیات بر درآمد مشمول مالیات چگونه است؟
درصد مالیات بر درآمد مشاغل در هر کشوری متفاوت است و بستگی به این دارد، که دولت چه میزان خدمات در قبال مشمولین آن ارائه می دهد. به هر ترتیب، ما نیز در کشور خودمان بر اساس قانون مالیات بر درآمد موظف هستیم که آن را بپردازیم.

انواع مالیات بر درآمد

در این مقاله انواع مالیات بر درآمد را بررسی و قوانین مربوط به آن را با هم مرور خواهیم کرد:
مالیات بر درآمد مشاغل
مالیات بر درآمد اجاره املاک
مالیات بر درآمد املاک
مالیات بر درآمد وکلای دادگستری یا حق الوکاله
مالیات بر درآمد حق تمبر
مالیات بر درآمد کشاورزی
مالیات بر درآمد اتفاقی

مالیات بر درآمد مشاغل

مشاغل مطابق قانون مالیات‌های مستقیم به کسبه، اصناف، پیشه‌وران، صاحبان حرف، کارگاه‌های تولیدی، صاحبان کارخانه‌ها و صنعت‌گرانی گفته می‌شود که یا به صورت انفرادی و حقیقی و یا حقوقی و در قالب مشارکت گروهی مشغول به کار هستند. افرادی که به این مشاغل آزاد مشغول هستند و در ایران درآمدی کسب می‌کنند، مشمول پرداخت مالیات بر درآمد می‌باشند.
طبق تقسیم بندی ماده 95 قانون مالیات‌های مستقیم، صاحبان مشاغل در یکی از گروه‌های زیر قرار می‌گیرند.
گروه الف: صاحبان مشاغلی که مکلف به ثبت فعالیت‌های شغلی خود در دفاتر و روزنامه و کل هستند.
گروه ب: صاحبان مشاغلی که بر حسب قانون مالیات‌های مستقیم مکلف به ثبت فعالیت‌های شغلی خود در دفاتر درآمد و هزینه هستند.
گروه ج: صاحبان مشاغلی که مشمول مقررات بندهای (الف) و (ب) فوق نیستند و مکلفند صورت خلاصه وضعیت درآمد و هزینه خود را طبق نمونه‌های تعیین شده از طرف سازمان امور مالیاتی نگهداری کنند.

مالیات مشاغل گروه الف

هر یک از اعضای اتحادیه‌های صنفی که به شغل‌های فوق اشتغال دارند باید خرید، فروش، هزینه‌ها و به طور کلی کلیه فعالیت‌های مالی، پولی و معاملاتی و محاسبات روزانه مربوط به شغل خود را در دفتر روزنامه و کل، موضوع قانون تجارت و طبق اصول و موازین حسابداری ثبت نمایند و پس از پایان سال حداکثر تا آخر تیرماه سال بعد، با جمع بندی و بررسی مندرجات دفاتر، صورت‌های مالی را که حاوی سود و زیان سالانه دفتر باشد تهیه و به ضمیمه اظهارنامه به حوزه مالیاتی ذیربط تسلیم و مالیات متعلق را پرداخت نماید. اشخاص زیر مشمول گروه الف بوده و مکلف به نگهداری دفاتر روزنامه و کل هستند:

موارد زیر شامل گروه الف در مالیات بر درآمد مشاغل می شوند:

دارندگان کارت بازرگانی و کلیه واردکنندگان و صادرکنندگان
صاحبان کارخانه‌ها و واحدهای تولیدی که برای آن‌ها جواز تاسیس و پروانه بهره برداری از وزارتخانه ذیربط صادر شده یا می‌شود.
بهره برداران معادن
صاحبان موسسات حسابرسی، حسابداری و دفترداری
خدمات مالی و ارائه دهندگان خدمات مدیریتی، مشاوره ای
انفورماتیک، رایانه ای اعم از سخت افزار و نرم افزاری و طراحی سیستم.
صاحبان مراکز آموزشی و پرورشی، آموزشگاه‌های آزاد
مدارس غیر انتفاعی، دانشگاه‌ها و آموزش عالی.
صاحبان بیمارستان‌ها، زایشگاه‌ها، آسایشگاه‌ها، درمانگاه‌ها و خانه‌های سالمندان.
صاحبان متل‌ها و هتل‌های سه ستاره و بالاتر.
بنکداران، عمده فروش‌ها، فروشگاه‌های بزرگ
واسطه‌های مالی، نمایندگان توزیع کالاهای داخلی و وارداتی و صاحبان انبارها
نمایندگان موسسه‌های تجاری و صنعتی، اعم از داخلی و خارجی
صاحبان موسسات حمل و نقل موتوری، زمینی، دریایی و هوایی اعم از مسافری یا باربری
نمایندگان موسسه‌های تبلیغاتی و بازاریابی
مالیات مشاغل گروه ب

موارد زیر شامل گروه ب در مالیات بر درآمد مشاغل میشوند:

آن دسته از اعضای اتحادیه‌های صنفی(کسبه، اصناف، بازاریابان و …) که شغل آنان یکی از مشاغل  ردیف‌های ۱۹ گانه فوق الذکر باشد، زیر گروه بند ب خواهند بود و مکلفند، خرید، فروش، حق‌های دریافتی بابت انجام خدمات و …. و هزینه‌ها و تمامی فعالیت‌های مالی مربوط به شغل خود را در دفتر درآمد و هزینه ثبت نمایند(بند ب ماده ۹۵ ق.م.م) و در پایان هر سال دقیقه حساب درآمد و هزینه ی دفاتر مذکور استخراج و طی اظهارنامه مالیاتی مطابق ماده (۱۰۰ق.م) حداکثر تا پایان تیر ماه سال اداره امور مالیاتی محل شغل خود تسلیم و مالیات متعلق را پرداخت نمایند. اشخاص زیر مشمول گروه ب بوده و مکلف به نگهداری دفاتر درآمد و هزینه هستند:

چاپخانه داران، لیتوگرافی، صحاف‌ها، ارائه دهندگان خدمات چاپ
صاحبان مراکز ارتباطات رایانه‌ای
دلالان، حق العمل کاران و کارگزاران
صاحبان سینماها، تماشاخانه‌ها و مکان‌های تفریحی و ورزشی
صاحبان مراکز فرهنگی، هنری
فرهنگسراها، کانون‌های حرفه ای و انجمن‌های صنفی و تخصص
صاحبان مهمان سراها، میهمان‌پذیرها و مسافرخانه‌ها
صاحبان مشاغل فیلمبرداری، دوبلاژ، مونتاژ و سایر خدمات سینمائی
صاحبان تالارهای پذیرایی و کرایه دهندگان ظروف
صاحبان تعمیرگاه‌های مجاز و اتوسرویس‌ها
صاحبان کارگاه‌های صنعتی
صاحبان مشاغل ساختمانی
تاسیسات فنی و صنعتی نقشه کشی
نقشه برداری، محاسبات فنی و نظارت
وکلا، کارشناسان، مترجمان رسمی دادگستری
مشاوران حقوقی، حسابدار رسمی و اعضای سازمان‌های نظام مهندسی
محققان، پژوهشگران و کارشناسان آزاد که به تهیه و ارائه طرح‌های تحقیقاتی اشتغال دارند.
پزشکان، دندانپزشکان که دارای مطب هستند
دامپزشکان که به حرفه دامپزشکی اشتغال دارند.
صاحبان آزمایشگاه‌ها، رادیولوژی‌های فیزیوتراپی‌ها، سونوگرافی‌ها
سیتی اسکن‌ها
سالن‌های زیبایی
دیگر ارائه دهندگان خدمات بهداشتی و غیر طبی
صاحبان دفاتر اسناد رسمی
صاحبان نمایشگاه‌ها و فروشگاه‌های اتومبیل
بنگاه‌های معاملات املاک و آژانس‌های کرایه اتومبیل
سازندگان و فروشندگان طلا و جواهر
عاملان فروش و فروشندگان آهن‌آلات
مالیات مشاغل گروه ج

موارد زیر شامل گروه ج در مالیات بر درآمد مشاغل میشوند:

هر یک از اعضای اتحادیه‌های صنفی کسبه و بازاریان که شغل آنان در گروه‌های الف و ب شرحی که بیان شد ذکر نگردیده است مشمول گروه ج قرار می‌گیرند. مانند آن دسته از اعضای اتحادیه‌های صنفی که به شغل خواربار فروشی، قصابی،خرازی، کفاشی، و کفش فروشی، عکاسی، بزازی، خیاطی، آرایشگری، قنادی و شیرینی فروشی و مشاغلی از این قبیل اشتغال دارند، مشاغلی که در این گروه قرار می‌گیرند مکلف به نگهداری دفاتر نبوده و فقط مکلفند صورت خلاصه وضعیت درآمد و هزینه سالانه خود را طبق ضوابط و نگهداری‌های تعیین شده از سازمان امور مالیاتی کشور نگهداری نمایند و اظهارنامه خود را که شامل صورت خلاصه وضعیت درآمد و هزینه است(تبصره ۴ ماده ۱۰۰) حداکثر تا پایان تیر ماه سال بعد به اداره امور مالیاتی محل شغل خود تسلیم نمایند.

کلیه صاحبان مشاغل مشمول (بند ج ماده ۹۵) قانون مالیات‌های مستقیم مصوب 27/11/1380 که مکلف به نگهداری دفاتر درآمد و هزینه نیستند، مکلفند خلاصه درآمد و هزینه‌های هر واحد شغلی خود را بطور جداگانه و بر اساس ضوابط ذیل و فرم نمونه شماره (۱) به تفکیک هر ماه درج و نگهداری نمایند.

جمع فروش کالاهای هر ماه خود را در پایان همان ماه در ستون (فروش کالا) و جمع درآمد و بابت ارائه خدمات را در ستون (درآمد خدمات) درج نمایند.

جمع خرید کالاهای مربوط به فعالیت شغلی هر ماه را در پایان همان ماه در ستون خرید کالا درج نمایند.

جمع هزینه‌های مربوط به فعالیت شغلی هر ماه را در پایان همان ماه در ستون هزینه‌ها درج نمایند.

هر یک از اعضای اتحادیه‌های صنفی کسبه و بازاریان که شغل آنان در گروه‌های الف و ب ذکر نگردیده است مشمول گروه ج قرار می‌گیرند

مالیات بر درآمد حاصل از املاک

مالیات بر درآمد صرفا شامل درآمد حاصل از مشاغل مختلف نیست بلکه ممکن است افراد حقوقی و حقیقی از مالکیت املاک و مستغلات خود و در نتیجه اجاره آن‌ها درآمدی کسب کنند. ماده 53 قانون مالیات‌های مستقیم در این باره می‌گوید درآمد مشمول مالیات املاکی که به اجاره واگذار می گردد عبارت است از کل مال الاجاره اعم از نقدی و غیر نقدی پس از کسر 25  درصد بابت هزینه ها و استهلاکات و تعهدات مالک نسبت به مورد اجاره. مبنای تعیین میزان اجاره هم اجاره‌نامه رسمی است که اگر تقدیم نشود یه اصلا تنظیم نشده باشد نرخ عرفی منطق با توجه به نظر مشاورین املاک منطقه محاسبه می‌شود. مالک و یا مالکین مانند صاحبین مشاغل هر ساله تا پایان تیرماه درآمد اجاره خود به همراه سایر متعلقات را به اداره امور مالیات تسلیم نمایند.
مالیات بر املاک و مستغلات شامل معافیت‌هایی هم می‌شود. طبق تبصره 1 ماده 3 قانون مالیات‌های مستقیم، محل سکونت پدر و مادر یا همسر یا فرزند یا اجداد همچنین محل سکونت افراد تحت تکفل مالک اجاری تلقی نمی‌شود مگر این‌که به‌موجب اسناد و مدارک ثابت گردد که اجاره پرداخت می‌شود در صورتی‌که چند واحد مسکونی محل سکونت مالک و یا افراد مزبور باشد یک واحد برای سکونت مالک و یک واحد مسکونی برای هر یک از افراد مذکور به انتخاب مالک از شمول مالیات موضوع اجاره معاف هستند؛ یعنی چنانچه مالک دارای 4 واحد مسکونی و سه فرزند بالغ باشد می‌تواند یک واحد برای خود فرزندان یک واحد تخصیص دهد و از شمول مالیات اجاره معاف باشد. مالیات بر درآمد مختص به تمامی افراد حقوقی و حقیقی است که مالک عین یا سرقفلی ملک هستند که برای به اجاره گذاشتن و یا نقل و انتقال آن باید مالیات پرداخت کنند.





مالیات بر املاک سه دسته دارد:

دسته ی اول مالیات بر اجاره املاک و مستغلات است.
دسته ی دوم مالیات بر نقل و انتقال املاک است.
دسته ی سوم شامل مالیات بر مستغلات خالی از سکنه هستند.
درآمد شخص حقیقی یا حقوقی ناشی از واگذاری حقوق خود نسبت به املاک واقع در ایران پس از کسر معافیت های مقرر در این قانون مشمول مالیات بر عملکرد املاک است.

درآمد مشمول مالیات اجاره املاک

ماده 53 قانون مالیات‌های مستقیم درآمد مشمول مالیات اجاره املاک را به شرح ذیل تعیین کرده است:

“درآمد مشمول مالیات املاکی که به اجاره واگذار می گردد عبارت است از کل مال الاجاره اعم از نقدی و غیر نقدی پس از کسر بیست و پنج درصد بابت هزینه ها و استهلاکات و تعهدات مالک نسبت به مورد اجاره”

مبنای تعیین درآمد اجاره املاک

به‌استناد ماده ۵۴ قانون مالیات‌ها :

مال الاجاره از روی سند رسمی تعیین می شود و در صورتی‌که اجاره نامه رسمی وجود نداشته باشد یا از تسلیم سند یا رونوشت آن خودداری گردد و یا موجر علاوه بر اجاره بهاء وجهی به عنوان ودیعه یا هر عنوان دیگر از مستاجر دریافت نموده باشد میزان اجاره بهاء بر اساس املاک مشابه تعیین خواهد شد.

تبصره 1 – ارزش اجاری مستغلات در مواردی که باید بر اساس اجاره بهای املاک مشابه تقویم گردد به وسیله اداره امور مالیاتی که ملک در محدوده آن واقع است تعیین خواهد شد.
تبصره 2 – از ابتدای سال ۱۳۸۲، مأخذ محاسبه درآمد مشمول مالیات اجاره املاک، ارزش اجاری خواهد بود که توسط کمیسیون تقویم املاک موضوع ماده (۶۴) این قانون برای محدوده شهرها در روستاها و بر اساس هر متر مربع تعیین خواهد شد.

مالیات بردرآمد املاک

مالیات بر درآمد املاک ، از درآمد شخص حقیقی یا حقوقی از فروش املاک واقع در ایران محاسبه می گردد. طبق مواد ۵۲ تا ۸۰ قانون مالیات‌های مستقیم . به استناد ماده ۵۹ قانون مالیات‌های مستقیم:

نقل و انتقال قطعی املاک به ماخذ ارزش معاملاتی در نرخ مالیات پنج درصد (۵٪) و همچنین انتقال حق واگذاری محل به مأخذ وجوه دریافتی مالک یا صاحب حق و به نرخ مالیات دو درصد( ۲) در تاریخ انتقال از طرف مالکان عین یا صاحبان حق مشمول مالیات است.

تبصره ۱ – چنانچه برای مورد معامله ارزش معاملاتی تعیین نشده باشد، ارزش معاملاتی نزدیک‌ترین محل مشابه مبنای محاسبه مالیات خواهد بود.
تبصره ۲ – حق واگذاری محل از نظر این قانون عبارت است از حق کسب یا پیشه یا حق تصرف محل یا حقوق ناشی از موقعیت تجاری محل یا حقوق ناشی از موقعیت تجاری محل

مالیات بر درآمد وکلای دادگستری

وکلای دادگستری پس از دریافت یک پرونده، با دریافت حق الوکاله و الصاق تمبر مشمول پرداخت مالیات می‌شوند. ضمن آن که برای تمدید سالانه پروانه خود نیز باید مالیاتی پرداخت کنند و این شامل پروانه کارآموزی وکالت نیز می‌شود. مالیات حق الوکاله در دعاوی مالی معادل 5 درصد حداقل حق الوکاله است و در سایر دعاوی هم با اختلاف کمتر حدودا همین میزان می‌باشد.

مالیات حق تمبر

پرداخت مالیات حق تمبر، طبق مفاد بند ۱۱ ماده ۴۶ بوده. مبلغ آن برای صدور پروانه کسب یکصد هزار ریال و برای تجدید کسب پنجاه هزار ریال است. این مبلغ طی فیش مالیاتی که توسط مسئول مربوط در اتحادیه در اختیارتان قرار می گیرد باید به حساب خزانه دولت در یکی از شعب بانک ملی واریز شود. طبق قانون مالیات‌های مستقیم وصول این نوع مالیات به عهده اتحادیه‌ها بوده و ملزم و مکلف به انجام امور مربوط هستند.
در صورت تخلف طبق مفاد ماده (۵۱ ق.م.م) علاوه بر پرداخت اصل این مالیات باید دو برابر آن را به عنوان جریمه پرداخت نماید. این نوع مالیات را از نظر قانون مالیات تکلیفی می‌نامند.

مالیات بر درامد کشاورزی چیست؟

درامد حاصل از کلیه فعالیت‌های کشاورزی، دامپروری، پرورش ماهی و زنبور عسل و پرورش طیور،صیادی و ماهیگیری، نوغان داری، احیای مراتع و جنگل‌ها،باغات اشجار از هر قبیل و نخیلات از پرداخت مالیات معاف است.
دولت مکلف است مطالعات و بررسی‌های لازم را در زمینه کلیه ی فعالیت‌های کشاورزی و آن رشته از فعالیت‌های مزبور که ادامه فعالیت آن‌ها ضرورت داشته باشد معمول و لایحه مربوط را حداکثر تا آخر برنامه چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی به مجلس تقدیم نماید.

مالیات بردرآمد حقوق

اطلاعات این نوع مالیات را باید از طریق سامانه اطلاعات مالیات درآمد حقوق وارد نمود.
وقتی فردی نیروی کار خود را در خدمت شخص حقیقی یا حقوقی دیگری قرار داده و از این راه کسب درآمد نماید، مشمول مالیات بر درآمد حقوق خواهد شد. آنطور که در ماده 83 قانون مالیات‌های مستقیم ذکر شده، مالیات درآمد حقوق شامل این موارد است:
حقوق و مزایای مربوط به شغل غیر از کسور و بعد از وضع معافیت های قانونی.
مزایای غیرنقدی استفاده از مسکن واگذار شده از سمت کارفرما.
مزایای استفاده از اتومبیل واگذار شده از سمت کارفرما.
سایر مزایای غیرنقدی مستمر مثل خواروبار و بن.